Het zwijgen dat de democratie verscheurt.

HTTPS://WWW.VRIJHEIDSBEROVING.EU/
Cartoon van een verbaasde stripfiguur die nadenkend voor een rood stemhokje met de Duitse vlag staat, met een vraagteken in een tekstballon boven zijn hoofd.
Stel u voor: verkiezingen in een Europese stad. De kandidaten maken zich op voor een spannende strijd. De stembiljetten liggen klaar. En dan, op het laatste moment, wordt één van de belangrijkste oppositiekandidaten simpelweg van het toneel verwijderd. Niet door de kiezer, maar door een commissie van rivaliserende partijen.

Dat klinkt als een verhaal uit Venezuela of Zimbabwe. Maar het gebeurde deze zomer in Ludwigshafen, Duitsland. Joachim Paul, kandidaat van de Alternative für Deutschland (AfD), werd uitgesloten van deelname aan de verkiezing van de burgemeester. De reden? Een juridisch advies dat zijn kandidatuur in twijfel trok. De consequentie? Een verkiezing waarin de grootste oppositiepartij geen stem had.

En toch bleef het opvallend stil.

Een democratie in ademnood.
“Democratie in Duitsland. AfD wordt uitgesloten in Ludwigshafen. Vervolgens komt er geen hond meer stemmen en wint de CDU met 10% van de stemmen.” Zo vatte een verontwaardigde Twittergebruiker het samen. Het was geen overdrijving. De opkomst was historisch laag.

De Duitse media, doorgaans scherp op onregelmatigheden in verre landen, lieten dit moment grotendeels passeren. Terwijl internationale waarnemers bij een soortgelijke situatie elders onmiddellijk alarm zouden slaan, beperkte de berichtgeving zich tot droge constateringen: het gerecht vond de uitsluiting “voorlopig toelaatbaar”. Daarmee leek de kous af.

Maar is dat zo? Of is dit juist het begin van een glijbaan waarop de Duitse democratie langzaam grip verliest?

De stilte van de instituties.
Apollo News, een online platform dat het nieuws kritisch volgt, sprak van een “historische cesuur”. Niet alleen de beslissing om de AfD-kandidaat te weren was een schok, ook de reactie erna: het oorverdovende zwijgen.

De kritiek spitste zich toe op drie punten:

De rol van het gemeentebestuur – onder leiding van burgemeester Jutta Steinruck, die actief had aangedrongen op een veiligheidsrapport dat de uitsluiting legitimeerde.
Het knikken van de gevestigde partijen – waaronder de CDU, die zich achter de beslissing schaarden.
De gemakzucht van de media – die het verhaal reduceerden tot een voetnoot, terwijl de kernvraag over de legitimiteit van de verkiezing bleef liggen.
Waar bleef de verontwaardiging van nationale politici, die normaliter niet schromen om tegenstanders fel te bestrijden, maar in dit geval zwegen?

Het ongemakkelijke vraagstuk.
De AfD is in Duitsland een partij die diepe scheidslijnen oproept. Voor velen staat ze symbool voor populisme, voor anderen voor een broodnodige tegenstem. Juist daarom wringt dit geval extra. Want een democratie meet zich niet af aan hoe ze haar vrienden behandelt, maar hoe ze omgaat met haar tegenstanders.

De grondvraag luidt: mag een oppositiepartij, hoe controversieel ook, van deelname aan verkiezingen worden uitgesloten? Het antwoord, zou men denken, is helder: alleen de kiezer heeft het laatste woord. Toch gebeurde het in Ludwigshafen anders.

En dat schept een precedent. Als vandaag een AfD-kandidaat kan worden geweerd, wie volgt er morgen?

De omgekeerde rollen.
Opmerkelijk is hoe snel het frame van slachtoffer en dader kantelde. Burgemeester Steinruck meldde bedreigingen en haatmail nadat de uitsluiting bekend werd. Media pikten dit breed op, zonder concrete voorbeelden. Zo schoof de aandacht weg van de vraag óf het uitsluiten van een tegenstander überhaupt aanvaardbaar was.

Het lijkt op een klassieke “Täter-Opfer-Umkehr”: de machthebber die een controversiële beslissing neemt, positioneert zichzelf vervolgens als slachtoffer van de publieke woede die daarop volgt.

Het falen van kritiek.
Misschien is het meest verontrustende niet de beslissing zelf, maar de reactie erna. Of beter: het uitblijven van reactie. Het gebrek aan kritische vragen vanuit de media. Het zwijgen van landelijke politici. Het gemak waarmee een gerecht zich verschool achter formele argumenten, in plaats van inhoudelijk te toetsen.

Democratie vergt meer dan instituties en procedures. Ze leeft bij open debat, scherpe kritiek, en het lef om ook impopulaire meningen te verdedigen. Als die cultuur verdwijnt, verandert democratie in een lege huls.

De les voor Nederland.
Voor wie denkt dat dit een Duits probleem is: ook in Nederland klinkt steeds vaker de roep om partijen buiten spel te zetten. “We praten niet met hen,” zeggen gevestigde partijen dan. Maar wat gebeurt er als de stap wordt gezet van uitsluiten in coalitievorming naar uitsluiten bij verkiezingen zelf?

Ludwigshafen laat zien hoe dun het ijs is. Vandaag lijkt het misschien een geïsoleerd incident. Morgen kan het de norm zijn.

Slot: De stilte doorbroken.
Een democratie sterft niet met een klap. Ze sterft langzaam, in kleine stappen, in besluiten die “formeel juist” maar moreel onaanvaardbaar zijn. Ze sterft door de stilte van wie beter weet, maar zwijgt.

Het uitsluiten van de AfD in Ludwigshafen is zo’n stap. Een waarschuwing die niet genegeerd mag worden.

Want of men de AfD nu haat of niet, er staat iets groters op het spel. De kern van de democratie is dat de kiezer beslist. Niet de rivaliserende partijen, niet een burgemeester met politieke belangen, niet een zwijgende rechtbank.

De vraag is dus niet of u de AfD een stem gunt. De vraag is of u uzelf een stem gunt.■